Znajdujące się od strony ulicy Królowej Jadwigi w Iławie drzwi do SP1 są cały czas zamknięte. Wcześniej, przed 18 września 1994 roku też były i to przez dekady. Po tej dacie wiele się jednak w „Jedynce” zmieniło, a dzieci – kilka tygodni po wydarzeniu, które mogło skończyć się wielką tragedią – zaczęły przez nie wchodzić do zachodniego skrzydła szkoły. Centralna część budynku była całkowicie wyłączona z użytkowania.

Wybuch był tak wielki, że wyleciały szyby!

18 września 94’ ok. godziny 12.00 w Szkole Podstawowej nr 1 w Iławie doszło do potężnego wybuchu. Na całe szczęście, była to niedziela i wówczas nie odbywały się lekcje. Gdyby wybuch w „Jedynce” nastąpił w środku tygodnia… Strach myśleć.

Kuchnia - to tu doszło do pamiętnego wybuchu (fot. arch. SP1 Iława)

Tego dnia ktoś jednak przebywał w szkole, na szczęście w takim miejscu, że nic tej osobie się nie stało. Normą, zresztą całkowicie zrozumiałą, jest fakt, że w budynkach/na terenie placówek oświatowych mieszkają pracownicy szkoły, choćby woźni (wraz z rodzinami). Tak też było w SP1 – rodzina Tomanków była doskonale znana uczennicom i uczniom oraz wszystkim nauczycielom i innym pracownikom. Senior rodu był woźnym, jego żona także tu pracowała. I to właśnie pani Tomanek była w budynku szkoły w momencie wybuchu! Ich mieszkanie znajdowało się na najniższym poziomie gmachu.

Ten dzień i to zdarzenie relacjonuje syn państwa Tomanków, Krzysztof Tomanek – emerytowany strażak (służbę kończył w stopniu brygadiera), który także mieszkał w "Jedynce".

- To była niedziela, około godziny 12.00. Byliśmy wówczas w kościele na mszy, ale akurat mama została wtedy w domu. No i była w nim, czyli także w budynku szkoły, w momencie wybuchu. Gdy wróciliśmy z kościoła to zastaliśmy widok zniszczenia

– wspomina Krzysztof Tomanek.

Pani Tomanek, na całe szczęście, nic się nie stało. Rodzina woźnego nie mogła jednak dalej mieszkać w swoim lokum, szybko zorganizowano im mieszkanie zastępcze. Powrót do normalności od tego momentu trwał sporo, ale i tak trzeba teraz, po latach, docenić operatywność ówczesnej dyrekcji szkoły (dyrektorem był Janusz Kozłowski), władz miasta, kuratorium itd., bo z ponownym rozpoczęciem lekcji w SP1 uwinięto się sprawnie i dość szybko.

Co właściwie wybuchło?

Pokój nauczycielski tuż po wybuchu (fot. arch. SP1 Iława)

W wyniku wybuchu ucierpiała znaczna część budynku. Do samej eksplozji doszło w ulokowanej na 1. piętrze kuchni – to pomieszczenie najbardziej zostało zniszczone. Ale też wielkie straty dotyczyły innych fragmentów budynku: zawalił się strop, ucierpiały sąsiednie pomieszczenia, popękały ściany, nawet poddasze i dach zostały naruszone. Mało tego – od strony boiska wyleciały prawie wszystkie szyby! Niektóre wraz z framugami, a nawet z cegłami. Straty oszacowano, jak czytamy w lokalnej prasie, na ponad pół miliarda ówczesnych złotych.

W SP1 w roku szkolnym 1994/95 uczyło się 832 dzieci. Nawet nie trzeba tłumaczyć, co byłoby, gdyby do wybuchu doszło np. dzień później, w poniedziałek w południe, czyli w czasie, gdy w szkole przebywa zwyczajowo najwięcej osób.

Gmach „Jedynki” to zabytek, a akurat ta szkoła zawsze pielęgnowała swoją (i nie tylko swoją) historię. W kronice szkolnej nie mogło więc zabraknąć zapisu o wydarzeniu z niedzieli 18 września 1994 roku.

Kuchnia (fot. arch. SP1 Iława)

Przeglądamy lokalną prasę z tamtych dni i jedno nam się nie zgadza – w jednym artykule jest stwierdzenie, że eksplozja i zniszczenia zostały spowodowane wybuchem kuchennego bojlera (i tę wersję znamy my), z kolei w innym jest mowa o wybuchu gazu w kuchni. To jak było rzeczywiście?

- To na pewno był wybuch bojlera, a dowodem na to był jego zawór. Został on odnaleziony aż pod dawną salą sportową

- relacjonuje Krzysztof Tomanek, który nie tylko z racji doświadczeń, ale także wykonywanego zawodu do sprawy podszedł bardzo merytorycznie.

Dawna sala sportowa znajduje się dokładnie w tym samym miejscu, co nowa, obecna. Oznacza to, że zawór leciał od budynku szkoły przez ok. 50 metrów!

Uczniowie mieli drugie „wakacje”

Jedno z wejść do "Jedynki", od strony dziedzińca szkoły (fot. arch. SP1 Iława)

Największemu zniszczeniu uległa centralna część szkoły od strony dziedzińca i boiska. Już zaraz po wybuchu wiadomo było, że budynek ten nie nadaje się do dalszego użytku, przynajmniej w najbliższym czasie.

„Od tego dnia nastąpiła niespodziewana przerwa w normalnym funkcjonowaniu szkoły. Wśród nauczycieli, pracowników szkoły, uczniów oraz ich rodziców można było dostrzec różne odczucia. Przede wszystkim niepewność, lęk, smutek, niepokój, ale i ulgę, że wybuch miał miejsce w dzień wolny od zajęć (…).”

- czytamy w specjalnym wpisie w kronice „Jedynki”, dedykowanym wydarzeniom z września 1994.

Szkoła, co oczywiste, musiała początkowo odwołać wszelkie zajęcia, a następnie przeorganizować swoją pracę, tak by uczniowie – a zwłaszcza ich edukacja - jak najmniej ucierpieli.

„Nauczyciele podjęli się pełnić dyżury w świetlicy szkolnej w okresie zawieszenia nauki. (…) Wszyscy czekali przede wszystkim na decyzję o rozpoczęciu lekcji. Decyzja taka została podjęta na radzie pedagogicznej dnia 26.09.94 r.”

- czytamy w kronice.

Uczennice i uczniowie „Jedynki” w trakcie remontu szkoły mieli lekcje w różnych lokalizacjach Iławy.

„Lekcje rozpoczęły się 29.09.1994 r. w różnych miejscach na ternie całego miasta:

- w internacie Technikum Mechanicznego [Zespół Szkół im. Konstytucji 3 Maja, czyli „Mechanik” - przyp. red]

- w Stowarzyszeniu Abstynentów

- w Szkole Muzycznej

- w MOPS-ie

- w salkach katechetycznych”

To ostatni zapis w kronice „Czerwonej Szkoły” na ten temat.

Najmłodsze klasy, z uwagi na wiek, ulokowano w zachodnim skrzydle szkoły. Żeby jednak do niego uczniowie mogli wejść, to trzeba było uruchomić nieużywane od dekad wielkie, znajdujące się za metalową kratą, drzwi. Dzieciaki z „Jedynki” (w tym niżej podpisany) miały okazję dzięki temu przechodzić przez miejsce, które wcześniej – i obecnie też – jest niedostępne.

Pamiętają i to bardzo dobrze

Tymi, nieużywanymi przez lata drzwiami, wchodzili uczniowie najmłodszych klas po wznowieniu nauki w SP1 po wybuchu bojlera. Obecnie także są zamknięte (Fot. Mateusz Partyga) 

Obecnie wciąż widać pozostałości po wybuchu. Wystarczy skupić się na ścianie we wnęce budynku, od strony dziedzińca. Widać, że i cegły, i zaprawa różnią się od reszty. To właśnie w tym miejscu wybuchł bojler, który podobno spowodował wbicie krzesła z kuchni w strop znajdujący się… piętro wyżej!

A czy osoby, które wówczas chodziły do „Jedynki”, także pamiętają to wydarzenie? Pytamy ich i okazuje się, że pamiętają i to bardzo dobrze. Przecież nie co dzień ma się wakacje we wrześniu, a wybuch często kojarzy się z zasiadaniem do niedzielnego obiadu. I bardzo dobrze, że tego dnia nie było ich w szkole…

ciekawostki Iława

zico

kontakt@infoilawa.pl